قرابت های ایران و روسیه به حفظ دو کشور در برابر تهاجم فرهنگی غرب یاری می نماید - وبلاگ هاپرسین

به گزارش وبلاگ هاپرسین ، اولین قسمت برنامه زنده سه قسمتی با کاروان فرهنگ: ویژه نمایشگاه کتاب مسکو با موضوع نقش نمایشگاه کتاب مسکو در توسعه و غنای دیپلماسی فرهنگی مابین ایران و روسیه آدینه (دهم شهریور 1402) به صورت زنده از تلویزیون اینترنتی کتاب پخش شد. این برنامه در راستای پیوست رسانه ای حضور جمهوری اسلامی ایران در نمایشگاه های بین المللی کتاب در دیگر کشورها تدارک دیده شده است.

در این برنامه، نظیم هجرتی؛ باستان شناس، پژوهشگر فرهنگ و استاد دانشگاه دولتی اوستیای شمالی روسیه، شعیب بهمن؛ پژوهشگر و کارشناس مسائل روسیه و اوراسیا، حامد محقق؛ معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران و موسی عبداللهی؛ مدرس زبان روسی و معاون پژوهشی دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی حضور داشتند.

ارتباطات فرهنگی زیربنای توسعه مناسبات سیاسی را فراهم می نماید

در ابتدای این برنامه شعیب بهمن با اشاره به اینکه دیپلماسی فرهنگی ترکیب دو واژه دیپلماسی و فرهنگ است، گفت: همیشه در طول تاریخ نوعی دیپلماسی داشتیم که دیپلمات ها یا نمایندگان سیاسی کشورها در کنار هم جمع می شدند، بنا به موضوعات و تحولات و حتی تخاصمات بین کشورها، تعاملات سیاسی را سر و سامان می دادند یا به جنبه های دیگر روابط به ویژه حوزه های مالی می پرداختند. در دهه های اخیر با برجسته شدن نقش و اهمیت فرهنگ و خرده فرهنگ ها و بعلاوه موضوعاتی همانند توسعه فرهنگ های غالب در جهان، موضوع مهمی به نام دیپلماسی فرهنگی مطرح شد؛ به این معنا که کشورها متوجه شدند، می توانند از ابزارهای مختلف برای پیشبرد مقاصد دیپلماتیک و اهداف و منافع ملی خود استفاده نمایند. به همین علت تمام اضلاعی که فرهنگ و تعاملات فرهنگی را می سازد، می تواند به عنوان بخشی از دیپلماسی فرهنگی قرار گیرد.

وی در ادامه درباره تفاوت دیپلماسی فرهنگی با دیپلماسی کلاسیک اشاره نمود: دیپلماسی فرهنگی بسیار فراگیرتر است و معمولا اهداف بلندمدت تری را دنبال می نماید؛ به این علت که دیپلماسی سنتی عمدتا بین دولت مردان یا نمایندگان سیاسی اتفاق می افتد. اما دیپلماسی فرهنگی بین مردم کشورها و ملت ها صورت می گیرد. وقتی پیوند بین ملت های دو یا چند کشور برقرار می شود، می تواند مستحکم تر باشد چون نخبگان سیاسی و دولت ها در گذر تاریخ تغییر می نمایند اما ملت ها و مردم کشورها پایدار می مانند و فرهنگ را به عنوان یک میراث ماندگار به نسل های بعدی منتقل می نمایند.

بهمن بعلاوه درباره قدرت نرم نیز چنین شرح داد: در قدرت نرم قانع کردن نمایندگی بدون اجبار صورت می گیرد؛ بدین معنا که اگر بازیگران مختلف سیاسی و غیر سیاسی برای ترغیب طرف مقابل جهت انجام کاری از اجبار استفاده ننمایند در اصطلاح می گوییم از قدرت نرم استفاده نموده است. فرهنگ و دیپلماسی فرهنگی که بخشی از دیپلماسی عمومی است در این حوزه کاربرد وسیعی دارد.

وی ضمن طرح این نکته که با ترجمه آثار مختلف روسی به وسیله زبانِ واسط نمی توانیم به شناخت درستی از فرهنگ این کشور برسیم، بیان نمود: عمده ترجمه آثار روسی در حوزه ادبی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به زبان فارسی با واسطه و بیشتر از زبان های دیگر مثل فرانسوی و انگلیسی اجرا شده است. از این رو در بعضی موارد ممکن است بخشی از محتوای متن تغییر کند به این علت که مترجم تا حدی برداشت های خود را هم دخیل می نماید. این موضوع در حوزه آثار ادبی مشکل جدی به شمار می رود و امروز شاهد این معضل در حوزه های دیگر هم هستیم. در طول دهه های گذشته نگاه کشورهای غربی به روسیه نگاه جنگ سردی بوده است؛ بنابراین این نگاه منفی دائما در فضای رسانه ای و کتاب های مختلفی که درباره روسیه در ایران وجود دارد بازنمایی می شود. یعنی عمدتا دیدگاه سنتی بدبینانه نسبت به روسیه به زبان فارسی بازفراوری می شود و این امر بر مخاطب و افکار عمومی تاثیرگذار است. اساسا ما نمی توانیم بدون درک و شناخت جامعه و فرهنگ روسیه، سیاست و حکومت در این کشور را درک کنیم. بنابراین احتیاج داریم سراغ شناخت بی واسطه برویم و این امر مستلزم این است که در حوزه زبانی قدرتمندتر و غنی تر وارد شویم.

او با اشاره به این که در حوزه علوم انسانی، ارتباطات انسانی کمی با روس ها برقرار کردیم، ادامه داد: احتیاج داریم در رشته های علوم انسانی به ویژه در حوزه شناخت زبان و ادبیات روسیه دانشجویانی را اعزام کنیم و شناخت بی واسطه ای را از روس ها پیدا کنیم. البته این مشکل در طرف مقابل نیز وجود دارد؛ یعنی شناخت روس ها از ما نیز باواسطه صورت می گیرد.

این پژوهشگر و کارشناس مسائل روسیه و اوراسیا در بخش دیگر سخنان خود درباره کرسی های غرب شناسی در ایران و لزوم توجه به این کرسی ها برای توسعه بیشتر روابط ایران و کشورهای دیگر به ویژه روسیه بیان نمود: در سال های اخیر برای این امر کوشش های محدودی در بعضی دانشگاه ها همانند دانشگاه تهران اجرا شده است؛ اما ضروری است به شکل گسترده تری در این حوزه ها وارد شده و شناخت خود را چندجانبه و چند بعدی کنیم. درواقع لازم نیست حتما از منظر سیاسی یا مالی به شناخت روسیه بپردازیم بلکه می توان از حیث فرهنگی نسبت به شناخت آن اقدام کرد. چون ارتباطات فرهنگی می تواند زیربنای مناسب برای توسعه مناسبات مالی و سیاسی را فراهم کند.

وی اضافه نمود: پایه های نظام آموزشی نوین در ایران را غربی ها ایجاد کردند و تا به امروز به شکل دقیق اصلاح نشده و به همان صورت رشد نموده است. شاید این نظام نسبت به شناخت روسیه، چین، هند و... احساس بی احتیاجی می نماید. همین امر نیز یکی از مهمترین دلایل نپرداختن به زبان روسی است. کوشش های اجرا شده در این حوزه بسیار اندک بوده و ما هنوز نتوانستیم آن را وارد دیپلماسی فرهنگی و عمومی خود کنیم؛ مثال این مقوله نیز همین ترجمه کتاب های روسی به وسیله زبان واسط است که همچنان صورت می پذیرد.

او به سی وششمین نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو اشاره نمود و شرح داد: برگزاری رویدادهای مختلف مثل نمایشگاه کتاب می تواند به شناخت بی واسطه ملت ها از یکدیگر یاری کند. نکته مهم این است که مردم روسیه بسیار کتابخوان هستند و به تبادل کتاب می پردازند. بنابراین کتاب و کتابخوانی بخش مهمی از فرهنگ روسی را تشکیل می دهد و می تواند یکی از ابزارها و اهرم های دیپلماسی فرهنگی و قدرت نرم ایران در روسیه باشد.

شعیب بهمن در خاتمه سخنان خود ضمن بیان اینکه تبادلات فرهنگی ایران و روس نباید محدود به نمایشگاه کتاب باشد، گفت: در سال های گذشته عمده تبادلات ایران با روسیه به شهرهای بزرگ مسکو و سن پترزبورگ محدود بود؛ در حالی که در نقاط مختلف این کشور نظیر منطقه قفقاز یا اورال شاهد وجود فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی هستیم و زبان فارسی در این منطقه ها دیده می شود. این بدان معناست که ما فرصت این را داریم آثار و نمایشگاه کتاب تهران را به منطقه ها مختلف روسیه معرفی کنیم.

عدم توسعه زبان فارسی در روسیه؛ حلقه مفقوده روابط ایران و روس

موسی عبداللهی دیگر میهمان حاضر در این برنامه با اشاره به اینکه متاسفانه سطح شناخت در دو کشور ایران و روسیه نسبت به یکدیگر دقیق نیست، بیان نمود: روابط ایران و روسیه را باید در سه سطح رسمی، نخبگانی و عادی (ارتباط بین عوام و روابط فرهنگی) دید. در دو سطح اول روابط خوبی برقرار شده است؛ اما سطح سوم حلقه مفقوده در این روابط است. عدم توسعه زبان فارسی در روسیه و بالعکس نیز این امر را تشدید می نماید. البته در چند سال اخیر اتفاقات خوبی نظیر حضور در نمایشگاه کتاب هر دو کشور اجرا شده است و این عمل سبب می شود شناخت افراد عادی جامعه نسبت به دو کشور بیشتر شود. بویژه اینکه در دو نمایشگاه اخیر کتاب تهران ناشران روسیه حضوری جدی داشتند.

او ضمن طرح این نکته که کرسی زبان روسی در ایران سابقه طولانی دارد، بیان نمود: روسی اولین زبانی بود که در دانشکده زبان های خارجی دانشگاه تهران همزمان با تاسیس این دانشگاه کار خود را شروع کرد. ولی تا 20 سال اخیر زبان روسی چندان جدی گرفته نمی شد. شاید به این علت که نگاه ما به توسعه زبان های غربی به ویژه انگلیسی بیشتر بود؛ اما ضروری است در کنار این زبان به زبان هایی که در چهارچوب روابط استراتژیک ایران قرار می گیرند نیز توجه بیشتری شود.

وی توجه به این زبان را عملی در جهش روابط علمی ایران با دانشگاه های روسیه دانست و ادامه داد: سیاستمداران کشورها در سال های مختلف تغییر می نمایند اما وقتی روابط دو کشور با ریشه های فرهنگی، اجتماعی، گردشگری و مالی پیوند بخورد، مستحکم تر می شود. توجه به توسعه زبان فارسی و روسی در دو کشور و بعلاوه توجه به روابط فرهنگی می تواند نقش موثری در این خصوص داشته باشد.

معاون پژوهشی دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی در بخش خاتمهی سخنان خود گفت: برای شناخت بیشتر دو کشور از حوزه های مختلف به یک برنامه جامع احتیاج داریم. برای مثال گردشگری یکی از محرک هایی است که همه حوزه ها را می تواند تحت تاثیر قرار دهد. بعلاوه اگر رژیم لغو ویزا برای دو کشور اعمال شود گام موثری در حوزه روابط تجاری و فرهنگی ایران و روسیه خواهد بود. ایجاد مراکز گفت وگو برای نخبگان و تعامل نویسندگان دو کشور، برگزاری برنامه های مشترک فرهنگی با تاکید بر اشتراکات فرهنگی ایرانی روسی نیز اثرگذار خواهد بود.

روابط 100هزارساله ایران و روسیه

نظیم هجرتی در بخش دیگر این برنامه در ارتباط زنده تصویری از روسیه با اشاره به اینکه روابط بین ایران و روسیه قدیمی و ریشه دار است، مطرح نمود: این روابط از زمانی شروع شده که حتی روسیه امروزی وجود نداشت و تنها امپراتوری ایران بود و منطقه ای که امروز روسیه کنونی در آن قرار گرفته است. ارتباطات بین دو کشور به زمانی باز می شود که خط در روسیه کشف شد و نشانه هایی از ارتباط دو کشور در آثار باقیمانده دیده شد. ما در حفاری های باستان شناسی از تمدن زاگرسی در غرب ایران و قفقاز امروزی نشانه هایی پیدا کردیم که نشان می دهد این روابط بیش از 100هزار سال سابقه دارد. ارتباطات بین این دو کشور به حدی است که دقیقا همان نشانه های فرهنگی و زیستی که در ایران یافت شده است در قفقاز نیز مشاهده می شود.

وی اضافه نمود: طی اکتشافاتی در منطقه قفقاز راه هایی را پیدا کردیم که تنها مسیرهای نظامی و تجاری نبودند بلکه به نظر می رسد به وسیله این مسیرها ارتباطات فرهنگی بین دو سرزمین ایران و روسیه هم در جریان بوده است.

او با اشاره به تفاوت زبان ایران و روسیه و شباهت فرهنگ دو کشور با یکدیگر ادامه داد: به نظر من قرابت های فرهنگی بین ایران با روسیه به ویژه قفقاز خیلی پررنگ است و ضرورت دارد برای مقابله با کشورهایی که قصد دارند فرهنگ خود را به سایر کشورها تحمیل نمایند با یکدیگر متحد شویم. قرابت های ایران و روسیه می تواند به ما یاری کند از خود در برابر تهاجم های فرهنگی غرب حفاظت کنیم.

استاد دانشگاه اوستیای شمالی روسیه با اشاره به حضور خود در تهران درباره نقش نمایشگاه های کتاب و ترجمه آثار در شکل گیری و غنای روابط دو کشور شرح داد: برگزاری چنین نمایشگاه هایی بسیار با اهمیت است چون افرادی که در این نمایشگاه شرکت می نمایند با کتاب سر و کار دارند و هم صحبتی این افراد با یکدیگر مهمترین دستاورد نمایشگاه های کتاب است. این موضوع به درک و شناخت مشترک نسبت به مسائل طرفین نیز یاری می نماید.

وی ادامه داد: فصل مشترکی که می تواند روابط دو کشور را تقویت کند ارزش های فرهنگی مشترک است. به عنوان مثال حضور دانشمندان ایرانی در حوزه اکتشافات قفقاز می تواند زمینه خوبی برای توسعه همکاری های علمی و فرهنگی باشد.

نظیم هجرتی در خاتمه سخنان خود کنارهم قرارگیری و تعامل افرادی را که به توسعه روابط ایران و روسیه علاقه مند هستند، برای توسعه روابط بین دو کشور ضروری دانست و گفت: به علت تحریم ایران به وسیله غرب ممکن است بعضی افراد در روسیه از فعالیت در مباحث علمی مرتبط با ایران بپرهیزند. از این رو ضروری است افرادی را پیدا کنیم که به توسعه روابط دو کشور علاقه مند باشند. سفارت های ایران و روسیه نیز می توانند در این زمینه بسیار یاری نماینده باشد.

علاقه روس ها به تصویرگری های کتاب کودک ایران

حامد محقق نیز در بخش دیگر این برنامه در ارتباط زنده تصویری از غرفه ایران در نمایشگاه کتاب مسکو با اشاره به اینکه بخش ویژه سی وششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به کودک و نوجوان اختصاص دارد، بیان نمود: 300 غرفه در این نمایشگاه حضور دارند که بخش عمده ای از آن ها ناشران کودک و نوجوان هستند. خانه کتاب و ادبیات ایران با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو در این نمایشگاه به معرفی و عرضه بیش از 600 عنوان کتاب پرداخته است که آثاری در حوزه کودک و نوجوان نیز در بین آن ها وجود دارد.

او با اشاره به آیین رونمایی کتب کودک و نوجوان انتشارات نخل سبز به زبان روسی در این نمایشگاه درباره شرایط ناشران در روسیه بیان نمود: سال گذشته در ایران بیش از 16 هزار عنوان کتاب کودک فراوری شد اما آمار در روسیه عدد 13هزار کتاب را نشان می دهد. نکته قابل توجه این است که جمعیت آن ها 145میلیون نفر است درحالی که ایران حدود 80میلیون نفر جمعیت دارد.

وی اضافه نمود: کتاب های حوزه ایرانشناسی، شعر و فلسفه مورد توجه مخاطبان در نمایشگاه قرار گرفته است؛ مخاطبان نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو، تخصصی بوده و با اطلاعات لازم در پی کتاب خاص می آیند. بعلاوه این مخاطبان از تصویرگری ها و طرح های روی جلد آثار ایرانی بسیار استقبال کردند.

معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران در خاتمه با طرح این نکته که ارتباطات خوبی با بعضی از ناشران، نویسندگان و تصویرگران حاضر در نمایشگاه برقرار شده است، گفت: ارتباطی هم با ناشران روسی برقرار شده و بعضی از آن ها آثاری را برای ترجمه در ایران پیشنهاد کردند. بعلاوه ما نیز با بعضی از ناشران روسی به ویژه ناشران حوزه کودک و نوجوان ارتباطات لازم را برقرار کریم.

به گزارش ایبنا؛ به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو از چهارشنبه (هشتم شهریورماه 1402) با 300 غرفه فعال، شروع به کار کرد و تا دوازدهم شهریورماه به فعالیت خود ادامه می دهد.