نظر آندری کورکوف درباره مطالعه رمانش در ایران - وبلاگ هاپرسین

به گزارش وبلاگ هاپرسین، نشست نقد و آنالیز رمان زنبورهای خاکستری نوشته آندری کورکوف در قالب نشست هفتگی شهر کتاب، با حضور مجید قیصری، سید حسین طباطبایی و آبتین گلکار مترجم اثر در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار گردید.

در ابتدای این نشست، سیدحسین طباطبایی گفت: ادبیات معاصر اوکراین برای علاقه مندان به فرهنگ های مختلف، به ویژه پژوهشگران ادبیات کشورهای شوروی سابق، جالب است. اما ما ایرانیان چندان که باید با این آثار آشنا نیستیم. آثاری چون مرگ و پنگوئن یا دوست مرحوم من از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه شده است. همچنین کاترینا کریکونیوک که از فعالان حوزه معرفی آثار اوکراینی به فارسی زبانان است، شماری از آثار کلاسیک اوکراینی از جمله افسانه فلوت بداغ، خانواده کایداش و نگاه پرتگاه را از اوکراینی به فارسی برگردانده است. و امروز، آبتین گلکار با ترجمه هم زمان زنبورهای خاکستری کورکوف یکی از اتفاقات فرخنده در ترجمه ادبیات معاصر را رقم زده و امکان خواندن این اثر را با فاصله ای بسیار اندک از انتشار آن به زبان اصلی (2018) فراهم نموده است.

وی ضمن بیان این که این نویسنده روس تبار اوکراینی از معروف ترین و پرفروش ترین نویسندگان امروز اوکراین و کشورهای شوروی سابق است، گفت: فارغ از هر بحثی که میان سیاسیون این کشورها هست، زبان و ادبیات روسی هنوز هم در اوکراین صندلی مهمی دارد. نیمی از آثار منثور و همه آثار منظوم یکی از برجسته ترین نویسندگان و شاعران اوکراینی به زبان روسی است. چنان که کورکوف که خودش را کاملاً اوکراینی می داند، به زبان روسی می نویسد.

این پژوهشگر ادامه داد: به نظر می رسد کورکوف به تفکیک میان فرهنگ و سیاست قائل است. چنان که در ترسیم فضای جنگ کریمه و مناقشه های میان روسیه و اوکراین، نشان می دهد که با وجود همه مسائلی که ریشه در دوران کودکی و مواضع مخالف دو قهرمان داستان دارد، باز هم میان این دو علقه هایی هست. یکی از قهرمان های داستان موقعیت های بسیار خوبی برای رفتن به روستایی دیگر یا کریمه دارد، اما انگار نگران دوست ناهم سوی خود است. نگاه انسانی ترسیم شده در این اثر، بسیار لذت بخش است. شاید کورکوف انتقادهایش را بسیار واضح بیان نموده باشد، ولی لایه های انسانی اثر محفوظ است. چنان که در مصاحبه ای درباره این کتاب می گوید: رمان من درباره جنگ نیست، درباره مردمانی است که از جنگ رنج می برند.

دومین سخنران این برنامه، آبتین گلکار بود که گفت: متأسفانه ما از ادبیات معاصر اوکراین چندان اطلاعی نداریم. چون در ایران مترجم زبان اوکراینی خوب نداریم. من این اثر را از زبان اوکراینی ترجمه کردم، ولی کار بسیار سخت و زمان بری بود. البته، به وسیله زبان های واسط، چه روسی و چه دیگر زبان ها، می توان قدری از ادبیات اوکراینی خبر گرفت. آثار بسیاری از اوکراینی ها از جمله آندری کورکوف، یوری آندروخوویچ به دیگر زبان ها ترجمه می شود. البته در این میان کورکوف شانس ترجمه بالاتری داشته، چون به زبان روسی می نویسد.

وی اضافه کرد: بسیاری از نویسندگان برجسته اوکراینی جستارنویس اند. از منابع خوب اطلاعات در خصوص ادبیات اوکراینی می توان به جستارهای سیاسی و اجتماعی، مقالات تحلیلی و نشریه الکترونیکی ادبیات اوکراینی اشاره نمود که بخشی از آثار نویسندگان برجسته اوکراینی را به زبان انگلیسی منتشر می نماید. این نشریه از ده دوازده سال پیش شروع به کار نموده است و به علت کمبود منابع اقتصادی هر دوسه سال یک بار منتشر می شود. بنیادی آمریکایی تا سال 2012 از این مجله حمایت اقتصادی می کرد. به تازگی هم بنیادی کانادایی حمایت این مجله را پذیرفته است. به نظر می رسد، ما نیز می توانیم حداقل با راه اندازی چنین جُنگ یا نشریاتی معرفی ادبیات فارسی به دنیا را شروع کنیم.

این مترجم در ادامه گفت: آندری کورکوف در کشورهای آسیایی بیشتر به خاطر مرگ و پنگوئن شناخته شده است و آثاری بسیار خواندنی دارد. او از نظر سیاسی و اجتماعی کاملاً فعال و رئیس انجمن قلم اوکراین است. کورکوف در مرگ و پنگوئن به پدیده قتل های سفارشی می پردازد که پس از فروپاشی در روسیه و اوکراین بسیار رایج بود. او در دیگر کتاب هایش معمولاً فضایی سورئال را دنبال می نماید و داستان هایش براساس اتفاقی غیرطبیعی پیش می رود. اما این ویژگی در زنبورهای خاکستری بسیار کمرنگ شده است. این رمان بسیار رئالیستی است و دغدغه های اجتماعی نویسنده در آن بسیار برجسته و به تعبیر منتقدان گل درشت شده است. او در مصاحبه اخیرش در پاسخ به چرایی بروز این همه تفاوت می گوید، در طول این چند سالی که از مناقشه بر سر بخشی از شرق اوکراین و شبه جزیره کریمه می گذرد، در خصوص مناقشه در شرق کتاب های زیادی (حدود 250 مورد) نوشته شده است، اما در خصوص ماجرای شبه جزیره کریمه چیزی به جز یکی دو کتاب مستند نوشته نشده است. پس، فکر کردم باید کتابی باشد که در ادبیات اوکراینی به این مساله توجه کند.

پاسخ رنجش آور نویسنده برای مترجم کتاب

گلکار گفت: کورکوف در پاسخ به احتمال جذابیت این کتاب برای بقیه کشورها، به ترجمه شدن آن به زبان فارسی اشاره می نماید. مجری برنامه با تعجب بسیار می پرسد، چرا ایران؟ وقتی ایرانیان خودشان با مسائل فراوانی دست وپنجه نرم می نمایند، چرا باید به مسائل اوکراین توجه نمایند؟ پاسخ کورکوف برای من رنجش آور بود. او گفت احتمالاً وقتی این خوانندگان مسائل کشوری دیگر را می خوانند از مسائل خودشان فارغ می شوند؛ یعنی او این را نوعی انحراف افکار یا سرگرمی دانست. در حالی که به نظر من این چنین نیست. حداقل من ترجمه این کتاب را به خاطر شباهات دغدغه های بیان شده با وضعیت خودمان به دست گرفتم. در این اثر زنبورداری در منطقه خاکستری جنگ میان اوکراین و روسیه قرار گرفته که متعلق به هیچ یک از این دو نیست. اما دو شخصیت باقی مانده در این روستای تخلیه شده، زبان مشترکی پیدا نمی نمایند. یکی هوادار روسیه و دیگری هوادار اوکراین است. نکته جالب در اینجا این است که این روستا از نظر زبانی و فرهنگی بیشتر به روسیه نزدیک است، اما باز یکی از این شخصیت ها ترجیح می دهد هوادار اوکراین باشد. چون سردمداران جبهه مخالف، تجزیه طلبان، از اشرارند. پس، حتی زمانی که آرمان هایی هم راستا با خواسته های این مردم بیان می نمایند، نمی توانند آنها را با خود همراه نمایند.

این مترجم گفت: افزون بر این، در اینجا تنهایی انسان ها در جامعه امروزی به خوبی نشان داده شده است. کسی که در روستای دو نفره هم زبانی نمی یابد، در هیچ کجای دیگر هم زبانی نمی یابد و همواره با دلیلی تحت فشار قرار می گیرد. ما هم با همین مساله روبه روییم. شاید خیلی از کسانی که از شهری به تهران یا از تهران به شهری جابه جا می شوند، با چنین مواردی روبرو شوند. باید از این کتاب درس بگیریم که چنین چیزهایی می تواند باعث تفرقه شود و همان گرفتاری هایی که برای اوکراین پیش آمده برایمان پیش آورد.

او در خصوص روند ترجمه این کتاب، گفت: خوشبختانه نشر افق حق حق انتشار این اثر را خرید و کورکوف پیش از انتشار اثر به زبان روسی، نسخه پیش از چاپ را برای ناشر فرستاد. پس، من پیش از انتشار اثر به زبان روسی آن را ترجمه کردم. ارتباط نزدیک من با نویسنده به ترجمه یاری بسیار رساند. امروز، خود نویسنده هم از انتشار اثرش در ایران مسرور است. امیدوارم بقیه ناشران ما هم به این سمت بروند و حتی اگر کشورمان به صورت رسمی به حق انتشار نپیوسته است، جنبه اخلاقی قضیه را رعایت نمایند و کتاب را با اطلاع و رضایت نویسنده به فارسی ترجمه کنیم.

طنز و تراژدی همزمان در کتاب

در بخش بعدی این برنامه، مجید قیصری گفت: کورکوف در این اثر به موقعیتی بسیار ناب دست یافته است. احتمالاً او شناخت چندانی از ادبیات ایران و شرایط ما ندارد. ما تجربه تلخ هشت سال جنگ را از سر گذرانده ایم و واضح است که وجه انسانی ادبیات جنگ برایمان بسیار پررنگ است. زنبورهای خاکستری داستان بسیار خوش خوانی است که در 74 فصل نوشته شده است. در این رمان با شخصی تنها در منطقه ای بلاتکلیف روبه روییم. طنز زیبایی که در جای جای این متن نهفته بود، مرا مشتاق آنالیز دیگر آثار این نویسنده کرد و در نهایت دریافتم که با نویسنده ای جدی روبروم. به نظر، کروکوف معجونی از داستایوسکی و گوگول است. اولین جمله این اثر مرا به یاد شنل گوگول انداخت. در بخشی از این کتاب، در خصوص برداشتن و دفن کردن جنازه ای که روی برف افتاده، بحث می شود. یکی می گوید جنازه را برداریم و دیگری هشدار می دهد که معین نیست این جنازه به سمت روسیه افتاده یا اوکراین. پس، این جنازه هم سیاسی شده است. این موقعیت در عین تراژیک بودن طنز هم هست. گویی آن فضای تلخ در هر سطری با طنزی همراه و به شدت آرام شده است. سکوتی که نویسنده در نیمه اول کتاب با برف ساخته، در ترجمه به زیبایی منتقل شده است.

این نویسنده گفت: نزاع میان این دو فرد در منطقه خاکستری یادآور جدال مرد ژاپنی و خلبان آمریکایی در فیلم جهنم در اقیانوس است. یکی از موتیف های جدی در کارهای کورکوف فقدان خانواده است. افزون بر این، این داستان به دنبال چرایی یا یافتن مقصر جنگ نیست، بلکه موقعیتی انسانی را ترسیم می نماید. اینکه اگر جنگی رخ دهد چه بر سر آدم ها می آید. موفقیت این متن در نظر من دریافتن معادلی برای برجسته کردن این موقعیت انسانی است. زنبورها هم مانند انسان ها زندگی جمعی دارند. فرض کنید کندویی از جغرافیایی کنده و به جغرافیایی دیگر منتقل شود، در این موقعیت چه روی می دهد. در اینجا، قهرمان ناچار می شود یکی از کندوها را منهدم کند، اما یکی از زنبورها برمی شود و روی کندوی دیگری می نشیند. دیگر زنبورها او را به کندویشان راه نمی دهند. اینجا سرگئی در دیالوگی تکان دهنده به زنبورها می گوید: چرا مثل آدم ها شدید؟ طی داستان درمی یابیم که سرگئی می تواند از فضای جنگ فرار کند، اما به عشق کندوهایش مانده است. انتها او تصمیم می گیرد از این فضا بیرون بیاید. عسل ها را می فروشد و امرار معاش می نماید. اما روبروه اش با آدم ها مانند روبروه زنبور با زنبورهای کندوی دیگر است. در این داستان نشان داده می شود که فضای بیرون چه قدر آلوده به سوءظن است. شخصیت کورکوف سفری را طی می نماید و تلخی کار اینجاست که هیچ جا برایش بهتر از خانه زیر آتش خودش نیست.

وی ادامه داد: یوگنی وادالازکین یکی از نویسندگان خوب و صاحب سبک روسیه است. او به تازگی در مصاحبه ای از تعرض و نقدی که به خاطر روس بودن در سفرهایش به اوکراین و شهرهای دیگر متحمل شده، سخن می گوید و از این اتفاق تعبیر جالبی می نماید که به نگاه کورکوف در زنبورهای خاکستری نزدیک است. وادالازکین می گوید، مناقشه اوکراین و روسیه دعوایی خانگی است و چون اهالی خانه به خوبی همدیگر را می شناسند و نقاط ضعف هم را می فهمند، این دعوا خیلی دردناک می شود. این در تصویر دو شخصیت اصلی رمان کورکوف هم به خوبی دیده می شود. موضع کورکوف در بحث سیاسی و نگاهش به قربانیان این رویداد کاملاً انسانی است. او خودش متولد روسیه و روس تبار است و در دو سالگی از روسیه به اوکراین می آید، تمام آثارش را به روسی نوشته است و به شش زبان کاملاً مسلط است.

در سرانجام این نشست، سورن بالیانتس دبیر اول امور سیاسی اوکراین، هم گفت: مسائلی میان دو دولت روسیه و اوکراین وجود دارد اما ریشه هر یک از ما در دیگری است. امیدوارم با ترجمه آثاری ازاین دست به فارسی، ایرانیان به شناخت بیشتری از اوکراین و مردمانش دست یابند. گرچه داستان با نظر رسمی هماهنگ نیست، مخاطب با جست وجویی می تواند به واقعیت امور دست یابد.